Her iki illetin arkaplanında da dini emirlerde lakaytlık, hatta isyan vardır. Birinde zina gibi büyük bir günah, diğerinde ise milliyeti kutsallaştırmak (ma’bud ittihaz etmek) gibi şirk gizlenmiştir. Milliyetçilerin fikir babalarından Ernest Renan “ecdada tapma en meşru bir ibadettir; bizi olduğumuz hale getiren ecdattır.” sözüyle milliyetçiliğe kutsiyet kazandırmak istemiştir. Bediüzzaman’ın “Milliyetçiler, milliyeti mâbud ittihaz ediyorlar” tespitinde Renan ve emsalinin görüşleri özetlenmiştir.
İslamiyet milliyetini tehdit eden bu hastalık hala devam etmektedir. İttihad-ı İslam’ın ve İslam kardeşliğinin önündeki en büyük engellerden biri bu kavmiyetçiliktir.
İslam dünyasını birbirine bağlayan nurani bağlar çoktur. Rabbimiz bir, kitabımız bir Peygamberimiz (asm) bir, kıblemiz birdir. Bu kadar birlik vasıtası var iken ikilik çıkarmak akıllıca bir iş olmayıp İslam düşmanlarının içimize attıkları bir hastalıktan başka ne olabilir ki?
Bediüzzaman’ın “Bir adamın kıymeti himmeti nispetindedir. Kimin himmeti milleti ise, o kimse tek başıyla küçük bir millettir.” sözü gün geçtikçe İslam toplumunda daha bir inkişaf edecektir. İttihad-ı İslam anlayışı adeta gökkuşağının renkleri gibi bir araya gelerek İslam’ın güzelliğini ortaya koyacaktır, vesselam…